Daklozen. Rond kerst en nieuw verschijnt er wel vaker een artikel over in de kranten. Slapen in vrieskou, volle opvangcentra, eenzaamheid op straat. Als de zomer nadert, de zon schijnt en de vakantie lacht ons toe, durven we hen al snel vergeten. Maar ze zijn er wel, talloze mensen, het hele jaar door. Samen met straatfotografe Layla Aerts trekken we naar Brussel en Charleroi. Om hun verhaal te brengen. “Veel mensen hebben een verkeerd beeld van een dakloze persoon; ze denken in stereotypen. Maar dakloosheid kan iedereen overkomen.”

Redactie: Nikkie Steyaert & L’ilot; fotografie: Layla Aerts

VIOLETTE

Deze reportage begint met een telefoontje. Niet vanuit de redactie, maar naar de redactie. Een tip van straatfotografe Layla Aerts. Ze werkt aan een fotoreportage over daklozen in Brussel en Charleroi, in opdracht van L’ilot, een organisatie die zich inzet voor daklozen. We krijgen een voorproefje van de foto’s te zien en zijn meteen enthousiast. Of iemand van de redactie mee kan schaduwen op de reportage, willen we weten. ‘Absoluut’. En dus komt mijn trein de volgende morgen aan in Brussel-Zuid. Layla en ik hebben afgesproken bij DoucheFLUX, een daklozencentrum niet ver van het station. Twee mannen staan er aan de voordeur te keuvelen en onderbreken hun gesprek wanneer ze me opmerken: ‘Bonjour! Ça va?’. Ik glimlach ietwat verlegen en meld me aan bij het onthaal. Binnen spot ik verschillende tafeltjes, waar groepjes mensen zitten te praten. Ook de medewerker polst of alles oké is. Ik vraag me af of het lijkt alsof ik hier niet op mijn plek ben. Tijd om daarover na te denken, heb ik niet. Layla spot me vanop een afstand en loopt naar me toe. Ze stelt me voor aan Violette, een Française die al anderhalf jaar op straat woont. In mijn beste Frans stel ik mezelf voor. Niets aan haar verraadt dakloosheid. Ze heeft een open, warme uitstraling en ik krijg meteen een knuffel bij de kennismaking. Violette is welbespraakt, en al snel blijkt dat ze communicatie studeerde in Brussel én marketing in Parijs en Ierland. Ik kan mijn verwondering amper verbergen. Layla merkt het. “Veel mensen hebben een verkeerd beeld van een dakloze persoon; ze denken in stereotypen. Maar dakloosheid kan iedereen overkomen, kijk maar naar Violette. Soms heeft iemand gewoon brute pech, wordt hij of zij het slachtoffer van een reeks toevallige tegenslagen. Je sukkelt erin, maar pas op: het is niet gemakkelijk om uit het dakloze milieu te raken.”

IDENTIFICEREN

Violette knikt bevestigend. Ze draagt kleurrijke kleren en haar lippen zijn rood gestift. “Had je mij een paar jaar geleden verteld dat ik op straat zou leven, ik had je nooit geloofd. Ik dacht dat dakloosheid iets was dat alleen andere mensen kon overkomen. Zelfs nu heb ik nog dagen waarop het onwerkelijk lijkt. Samen met mijn man woonde ik op een appartement in de Rue Defacqz in Sint-Gillis. Hij was aan de slag als dokter, ik werkte op evenementen. Ik had zelfs de mogelijkheid om elke maand geld naar mijn familie in Benin te sturen. En dan, op een doodgewone ochtend, word ik aangereden door een meisje op een elektrische scooter, pal aan mijn deur. De periode daarna is een zwart gat, ik herinner me er amper iets van. Vijf maanden later werd ik wakker in het ziekenhuis St. Pierre. Omdat ik mij niet meer kon identificeren, duurde het weken voor ze erachter kwamen wie ik was. Mijn man, die voor zijn werk naar het buitenland reisde, moest langs alle ziekenhuizen in Brussel om mij te vinden. Mijn familie in Benin had al maanden niets meer van mij gehoord. Ze dachten dat ik dood was. Ik besloot hen te bezoeken, om hen gerust te stellen. Toen ik er aankwam, werd mijn vader ernstig ziek. Hij overleed niet lang daarna. En dan was er plots covid. De grenzen gingen dicht en ik ben anderhalf jaar in Benin gebleven. Toen ik terug reisde naar België had ik het gevoel dat ik mijn portie tegenslagen wel gehad had. Maar niets was minder waar.”

ECHTSCHEIDING

Layla vertaalt een paar Franse zinnen die ik niet goed begrepen heb. Violette wacht geduldig tot we klaar zijn. Ik knik bevestigend en ze pikt de draad van haar verhaal terug op. “Nu ik erop terugkijk, was dat slechts het begin van alle ellende. Het huwelijk met mijn man ging eigenlijk al niet zo goed in de periode voor mijn ongeval. Maar na mijn opname en door de lange periode in Benin, waren we nog meer uit elkaar gegroeid. Toch was mijn verwondering groot toen ik te horen kreeg dat hij een echtscheidingsprocedure had aangevraagd en ons appartement had verlaten, zonder mij daarvan op de hoogte te brengen. Door mijn lange afwezigheid was de scheiding al standaard uitgesproken. Ik stond op straat. Mijn man heb ik sindsdien niet meer gezien of gehoord. Het is zo onwerkelijk als ik het nu luidop vertel. Maar zo is het dus gegaan.”

Een medewerker van DoucheFLUX begeeft zich naar ons tafeltje en meldt dat de filmmiddag zo meteen begint. We kunnen ons gesprek dus best ergens anders verderzetten. Ze geeft een suggestie van een cafeetje om de hoek. Bij het buitenkomen passeren we dezelfde twee mannen. Ze kennen Violette. De ene man heeft iets te vieren, vertelt hij met een grote glimlach. ‘Ik heb sinds vandaag een appartement! Gedaan met leven op straat!’ Hij ziet er erg gelukkig uit. We delen in zijn enthousiasme: ‘Félicitations!’

Ik vertel mijn verhaal omdat ik wil tonen dat wij meer zijn dan ons adres. daklozen zijn ook mensen met verhalen, dromen en verlangens”

PROOI

Even later zitten we in het hoekje van een klein café. De muziek staat behoorlijk luid en er hangt sigarettenrook in de lucht. Twee mannen aan de bar proberen Violettes aandacht te trekken. Zij blijft kalm en vriendelijk, richt zich terug op mij. “Het leven op straat heeft mij veranderd. Dat merk ik in alledaagse interacties, zoals hier bijvoorbeeld. Ik vertrouw niemand meer, ben altijd op mijn hoede. Als mensen mijn situatie kennen, zien ze me plots als een gemakkelijk slachtoffer. Ik word instant een prooi. Of ze kijken plots volledig anders naar mij. Alsof alle daklozen alcohol- of drugsverslaafd zijn.” Violette neemt een slok van haar fruitsap. “Daklozen hebben vaak veel in hun mars. Binnenkort help ik mee met de organisatie van een festival waar daklozen hun talenten kunnen tentoonstellen. Muziek spelen, handwerk, … Ik wil bewijzen dat ook wij barsten van de creativiteit. Er is gewoon nooit een gelegenheid om die kant van onszelf te tonen. Of eerder: mensen willen het niet zien. Ze lopen ons voorbij, kijken weg. Alsof we niet bestaan. Dat vind ik pijnlijk. Ook ik heb veel talenten en vaardigheden die ik zou kunnen inzetten op de arbeidsmarkt. Maar ze willen mij niet. Bij sollicitaties zien ze enkel mijn dakloosheid. Ik vertel mijn verhaal omdat ik wil tonen dat wij meer zijn dan ons adres. Mensen met verhalen, dromen en verlangens.”

GOD

Violette straalt kracht uit. Waar ze die vandaan haalt, wil ik weten? (stilte) “Vaak voel ik me niet sterk. Soms ben ik volledig de weg kwijt, ben ik bang dat ik hier nooit uit raak. Maar ik geloof. God geeft mij kracht. Elke dag bid ik in de kerk van Sint-Gillis. Ik moet geloven dat dit mijn beproeving is, dat later zal blijken waarom ik hier door moest. Soms ben ik kwaad op God, verwijt ik hem dat hij me in de steek heeft gelaten. Maar dan krijg ik een teken, iets waardoor ik denk: ‘Kop op, we komen er wel. Dit is niet voor altijd.’ Maar de schaamte blijft groot. Mijn familie in Benin weet niet dat ik op straat leef. Ik heb het contact verbroken. Ik weet gewoon niet hoe ik hen moet uitleggen dat ik geen geld meer kan opsturen. Ik wil niet dat zij zich zorgen maken om mij of over mij oordelen. Wanneer dit achter de rug is en ik terug op mijn pootjes terecht ben gekomen, zal ik hen alles vertellen. Maar nu nog niet, daar ben ik nog niet klaar voor. Ik moet mezelf eerst opnieuw opbouwen.”

Violette drinkt haar flesje leeg. Layla en ik blijven achter. ‘Heftig’, zucht ik. Een ander woord kan ik er niet voor vinden. Layla knikt. “Ik doe dit werk al meer dan 25 jaar en het blijft mij pakken. Maar ik vind het belangrijk om deze verhalen te brengen.Straatfotografie fascineert me al van kinds af aan. Al op mijn 12^de wist ik dat ik met een camera de wereld wou afreizen. Voor mijn eerste opdracht in het 5^de middelbaar, ik zat toen net op Sint-Lucas, moest ik portretten maken. Iedereen fotografeerde een andere leerling uit de klas, maar ik stapte naar het station Brussel-Noord en portretteerde 4 daklozen. Het is mijn passie om hen in beeld te brengen. Ik vind dat zij de wereld vanuit een ander oogpunt bekijken, omdat ze buiten de maatschappij staan. Mijn interesse in hun leven is oprecht. Ik heb een heel open relatie met hen. Dat zorgt voor mooie, authentieke beelden. Ik denk dat dat wel een sociale vaardigheid is die je moet bezitten. Anders raak je niet door het harnas van de mensen heen. Het is omdat ik mezelf kwetsbaar opstel dat zij zichzelf ook durven blootgeven. Er ontstaat een vertrouwensband. Dat moment leg ik graag vast op camera.”

Engagement

Wat haar drijft als fotografe? Layla denkt even na. “Ik wil verhalen vertellen, bepaalde onderwerpen brengen waar veel mensen normaal niet voor openstaan. Vroeger vond ik dat ondergeschikt aan de beelden zelf. Nu ik ouder ben – vooral sinds ik mama ben – voer ik altijd een kort gesprek. Ik wil de mens achter de lens beter leren kennen. Als ik de context kent, kan ik hen ook veel beter en juister in beeld brengen. Maar het allerbelangrijkste: ik wil stereotypes doorbreken. Met esthetica en schoonheid kan je mensen raken. Vroeger zeiden mijn leerkrachten dat mijn foto’s te esthetisch waren. Ik ben het daar niet mee eens. Er zit schoonheid in alles. Je moet de mensen in hun waarde laten. Wat helpt het om een dakloze in zijn of haar eigen braaksel te fotograferen? Dat is maar één kant. Ik wil net dat mensen geïnspireerd raken als ze mijn foto’s zien. Dat is de beste manier om hun geest te openen, het hokjes-denken te stoppen en hen ontvankelijk te maken voor een verhaal dat ver van hun bed staat. Ik wil de deur van hun geest op een kiertje zetten. Veel van wat je meemaakt in je leven, hangt echt af van je situatie en je context. Dat wil ik met mijn foto’s duidelijk maken: de ‘andere’ is niet zo anders dan jezelf. Hij of zij bevindt zich gewoon in een andere situatie. Ik probeer de afstand tussen mensen op die manier een beetje te dichten.”